Uzun münâkaşalar netîcesinde, Fander ve yardımcıları cevâb veremez hâle geldiler. Dört sene sonra, ingiliz hükûmeti Hindistânı işgâl edince [ve müslimânlara ve bilhâssa sultâna ve din adamlarına korkunç işkenceler yapınca] Rahmetullah efendi, Mekke-i mükerremeye hicret eyledi. 1295 [m. 1878] senesinde, bu misyoner hey’eti İstanbula gelerek, hıristiyanlık propagandasına başladı. Sadr-ı a’zam Hayrüddîn pâşa,[1] Rahmetullah efendiyi İstanbula da’vet etdi. Misyonerler, karşılarında Rahmetullah efendiyi görünce, çok korkdular. Süâllere cevâb veremiyerek, firâr etmekden başka çâre bulamadılar. Pâşa, bu büyük islâm âlimine çok ihsânda bulundu. Hıristiyanları nasıl red ve perîşân etdiğini yazmasını ricâ etdi. Bu da, Recebin onaltıncı gününden Zilhicce sonuna kadar, arabî (İzhâr-ul-hak) kitâbını yazdı ve Mekkeye gitdi. Hayrüddîn pâşa, bunu türkçeye terceme etdirip, ikisini de basdırdı. Avrupa dillerine de terceme ve tab’ ve her memlekete neşr edildi. İngiliz gazeteleri, (Eğer bu kitâb yayılırsa, hıristiyanlık çok zarar görecekdir) yazdılar. Bütün müslimânların halîfesi olan sultân ikinci Abdülhamîd hân “rahmetullahü aleyh”, 1304 Ramezân ayında tekrâr da’vet edip, serâyında çok hurmet ve ikrâm yapdı. Rahmetullah efendi 1308 [m. 1890] Ramezân ayında Mekke-i mükerremede vefât eyledi.

Allahü teâlânın yardımı ile, şimdi yazmağa başladığımız bu türkçe kitâba Cevâb Veremedi (Diyâ-ül-kulûb) ismini verdik. Fekat, şurası iyice bilinmelidir ki, bu kitâbı yazmakdan maksadımız, sâdece protestan misyonerlerin, islâm dîni aleyhinde neşr etdikleri kitâb ve broşürlere cevâb vermek, onlara mukâbele etmek vazîfesini yerine getirmekdir. Dinlerini ve râhatlarını korumak isteyen hıristiyan hemşehrilerimiz de, bu misyonerlerden râhatsız ve zararlarını def’ etmek husûsunda bizim ile aynı fikrdedirler.

HARPUTLU İshak Efendi

Lâ ilâhe illallah, el-melikül hakkul mübîn, Muhammedün Resûlullah, sâdikul va’dil emîn.

—

[1] Hayrüddîn pâşa, 1307 [m. 1889] da vefât etdi.