Bu karışıklıklarda Aryüs tarafdârları gâlib geldi. Uzun müddet Aryüsün mezhebi her yere hâkim oldu. Fekat dahâ sonra, yine Atnâs tarafdârları hâkimiyyeti ele geçirdiler. Aryüs mezhebine tâbi’ olanları çeşidli eziyyet ve işkenceler ile perişân etdiler.

[(Kâmûs-ül-a’lâm)ın bildirdiğine göre, (İmperator Teodosius, Aryüs mezhebini temâmen yasak etdi. Bu mezhebe tâbi’ olanların öldürülmesini emr etdi.)]

İznik meclisinde, her ne kadar teslîs esâsı te’sîs edilip kabûl edilmiş ise de, (Rûh-ül-kuds)ün ne olduğu şübheli bırakılmış idi. Rûh-ül-kudse de, bir ma’nâ verilmesi lâzım idi. Mîlâdın 381 senesinde İstanbulda toplanan meclisde buna da karar verildi. İznik meclisinde alınan kararlara (Rûh-ül-kuds de, sevilecek bir Allahdır. [Baba ve oğul ile aynı cevherdendir.] Oğlun emrini yapar. Oğul ile berâber ona da ibâdet olunur) esâsı ilâve edildi. Dahâ sonra, Roma kilisesi, Rûh-ül-kudsün, Babanın emrini yapdığını ileri sürüp, Rûh-ül-kuds, Baba ve Oğulun emrlerini yapar inancını te’sîs etdi. Bu karar, ilk def’a mîlâdın 440 ncı senesinde İspanya papazları, 674 [m. 1274] senesinde de, Lyon şehrinde toplanan rûhban meclisi tarafından tasdîk edildi.

Rûh-ül-kudsün mevkı’i, bu şeklde ta’yîn edildikden sonra, sıra hazret-i Meryeme geldi. Onun da, hakîkaten Allahın annesi olduğuna ve Îsâ aleyhisselâmda, ilahlık ve insanlık gibi iki tabîat ve bir şahıs bulunduğuna, 431 senesinde Efesus (Efes)de toplanan rûhban meclisinde karar verildi. O cem’iyyetde bulunan, İstanbul piskoposu Nestorius, hazret-i Meryeme (Mesîh Îsânın annesi) denilmesini istediği için, buna (Esharyûtî Yehûdâ) lâkabını vererek, hakâret etdiler.

[Nestorius, Sûriyeli bir papazdır. II. Tehodosius tarafından 428 de İstanbul patrîki yapıldı. Aryüs tarafdârlarına çok zulm etdi. Bunların toplandıkları binâları, içindekilerle berâber yakdırdı. O zemân, hazret-i Meryem için kullanılan, (tanrı anası) (Theotekos) ta’bîrine karşı çıkdı. Antakyadan Anastasius ismindeki, i’timâd etdiği bir râhib getirterek, İstanbulda her yerde konuşdurdu. Anastasius, (Kimse Meryeme Allahın anası demesin. Çünki, Meryem insandı ve Allahın bir insandan doğması imkânsızdır) diyordu. Bu konuşmalar, muhâlifi olan papaz Kyrillos ve tarafdârlarını kızdırdı. Karışıklıklar artdı. Kyrillos, Nestorius ve tarafdârlarının konuşmalarını Papa I. Celestine bildirdi. Papa, Nestoriusun nüfûzunun artmasını kıskandığından ve hazret-i Meryem hakkında, kendi fikrinin sorulmamasına kızdığından, 430 da bir rûhânî meclis topladı.