bu şart değişmesinden müteessir olarak kuvvetden düşerler. Hava ve mevsim değişmelerinde sârî hastalıkların çoğalması da bu sebebdendir. Mevsim değişmesinden maksad, hava şartlarının bozulması değil, değişmesidir. Meselâ, latîf behâr mevsiminin ânsızın gelmesinde, yardımcı mikropların hayât şartları ânsızın değişerek, mukavemetleri bir müddet için sarsılır.

Mikroplar pek küçükdür. Bir milimetreküp kanda beşmilyon kırmızı yuvarlar (Hematie) vardır. Bir hemati içine bir tifo basili kolayca yerleşir. Bir tifo basili içinde de, tüberküloz basili kolayca yerleşip gezebilir. Verem basili, mikropların en küçüğü değildir. Çubuk şeklindeki bir verem mikrobu üzerine, virüs sınıfından binüçyüz uzviyyet yerleşebilir. İnsanın vereme yakalanması için, asgarî bin tâze kuvvetli mikrobun ciğerlere girmesi lâzımdır. Bir tüberkülozlunun sabâh kahvaltısı yapdığı masa örtüsünde onbinlerce tükürük damlası ve her damlada binlerce mikrop görülmekdedir. Bir öksürükle meydâna gelen damlacıklar, mikrop mermîleri olup, üçbuçuk metre kadar uzağa gider. Bu mermîlere rastlıyan ve bilhâssa çocuklar, tehlükededir. Çocuklar, tüberküloza, büyüklerden on def’a dahâ kolay yakalanır.

VİRÜS: Bir mikrop kümesi, Şamberlan [ya’nî pişmiş porselen] süzgecinden süzülürse, mikroplar geçmez. Bir sıvı süzülür. Difteri, dizanteri ve verem mikroplarından bu sûretle elde edilen mâyı’ler, hastalık hâsıl etmez. Fekat nezle, grip gibi mikroplardan elde edilen mâyı’ler hastalık yapar. Demek ki, böyle hastalıklar, yalnız mikroplar ile değil, süzülebilen, pek dahâ küçük virüs dediğimiz cismlerle bulaşır. Virüsler, mikropdan yirmibin def’a dahâ küçükdür. Bunlar da, mikroplar gibi, yetişir, ürer ve sirâyet eder. Bugün üçyüz çeşid virüs tanınmış ve bunlardan yirmibeşi görülmüşdür. Bunların, sâdece stoplazmadan ibâret oldukları anlaşılmışdır. Bugün virüsler dondurularak billûr hâle getirilebiliyor. Bu şekldeki virüs temâmen cânsız, bir kimyâ maddesi gibidir. Fekat, müsâid bir yere konduğu zemân, cânlılığını göstererek ürer ve hastalık yapar. Ancak, elektron mikroskopla görülebilir. Virüsle bulaşan hastalıklar, kızıl, kızamık, su çiçeği, nezle, grip, çocuk spinal felci, kuduz, papağan hastalığı, domuz vebâsı ve sâiredir. Virüsler, bu hastalıkların mikroplarını kuvvetlendirirler. Mikropları za’îfleten ve hattâ mahv eden virüsler de vardır ki, bunları yukarda bakteriofaj diye söylemişdik. Fen, bakteriofaj vermek sûreti ile belki birçok hastaları tedâvî etmeğe muvaffak olacakdır.

TOXİN: Mikroplar insanlara çeşidli yoldan zarar verir. İnsanı bir eve benzetirsek, tüberküloz basilleri, bu evin dıvârlarını yıkar. Difteri basili, açık bırakılmış hava gazı musluğuna benzer. Bu basilin kendi birşey yapmaz. Bademciklerde oturup, beyâz ve kırmızı kana Toxin dediğimiz bir zehr gönderir. Bu zehr, kalb ve böbrekleri bozar. Tetanoz basili de, ufak bir yara üzerinde usluca oturup, vücûde tetanoz toksini gönderir. Bu toksin, en kuvvetli zehrlerden olan Strikninden ikiyüz def’a te’sîrli olup, bir gramı, yirmimilyon fâreyi veyâ dörtbin insanı öldürür. Vücûde yayılan bu toksin, mırdar iliği zehrliyerek, insan gerile gerile ölür.

ANTİTOXİN: Vücûdümüz, içeri giren her yabancı maddeye karşı bir koruyucu madde (Antikor) husûle getirip, bununla kimyâca birleşdirerek, zararsız hâle sokmağa çalışır. İçeri bir toksin girince, antitoksinler meydâna gelerek, yeniden gelecek toksinlerle birleşirler. Kızıl, kızamık ve su çiçeğine karşı meydâna gelen antitoksinler, kanda dâimî kalıp, insan ikinci def’a bu hastalıklara yakalanmaz. Nezle, grip, difteri ve başka hastalıkların antitoksinleri ise, zemânla vücûdden dışarı atılır.

Düşmanı mikropla yenmek, ikinci cihân harbinde düşünüldü. Mikrop silâhları ve koruma vâsıtaları üzerinde çalışıldı. Yer küremiz etrâfında dönen sun’î peykleri mahreklerine oturtan büyük füzeler gibi birkaç roketle, meselâ, İngiltereye saçılacak mikropların, kısa bir zemânda İngiliz milletinin üçde birini harb edemez hâle getireceği hesâblanmakdadır. Bu füzelerde, mikrop yüklü tüyler bulunacak,