Sûre-i Feth sonunda, onlara kızanlara, düşman olanlara (Kâfirler) buyuruluyor. Şu hâlde, onlara düşman olmakdan, küfrden kaçar gibi kaçmak lâzımdır. Bunlar, Server-i âlemi “sallallahü aleyhi ve sellem” aşırı sevdiklerinden, Onun makbûlü oldular. Eğer ba’zı işlerinde birbirlerinden ayrılırlar, kendi ictihâdlarına göre hareket ederlerse birşey denemez. Hakkı ve doğruyu bulmak için hâsıl olan ayrılıkdır ve başkasının ictihâdına uymamakdır. İmâm-ı Ebû Yûsüf, ictihâd derecesine yükseldikden sonra, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfeye “radıyallahü anhümâ” uysaydı hatâ olurdu. Kendi re’yine uyması doğrudur. İmâm-ı Şâfi’î “rahmetullahi aleyh” Sahâbe-i kirâmın “radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în” sözlerine uymaz, kendi re’yine tâbi olurdu. İster Sıddîk-ı a’zam olsun, ister imâm-ı Alî olsun, hangi büyük Sahâbî “radıyallahü anhüm” olursa olsun, sözlerine uymayıp, kendi re’yi ile karar vermeği doğru yol bilirdi. Herhangi bir müctehidin, Sahâbînin “radıyallahü anh” sözüne uymaması, mümkin ve câiz iken, Sahâbe-i kirâmın, ictihâd işlerinde birbirlerinden ayrılmaları, münâkaşa etmeleri, niçin kabâhat olsun? Sahâbe-i kirâm “radıyallahü anhüm” ictihâd işlerinde, ba’zan Server-i âleme “sallallahü aleyhi ve sellem” de uymamış, sallallahü aleyhi ve sellem efendimizin ictihâdından ayrılmaları bir kabâhat olmamış, çirkin sayılmamış, men’ olunmamış ve azarlanmamışlardır. Sahâbe-i kirâmın “radıyallahü anhüm” böyle ayrılmalarını, Allahü teâlâ beğenmeseydi, elbette men’ eder ve ayrılanlara azâb edeceğini bildirirdi. Hâlbuki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” ile yüksek sesle konuşanları men’ buyurmuş ve azarlamışdı.

Bedr muhârebesinde alınan esîrlere ne yapalım, süâlini buyurdukda da, Sahâbe-i kirâmın re’yleri, ya’nî fikrleri başka başka olmuşdu. Ömer-ül Fârûk ve Sa’d ibni Mu’âz “radıyallahü anhümâ” esîrleri öldürelim dedi. Diğer Sahâbîler “radıyallahü anhüm” ise, para karşılığı bırakalım, demişlerdi. Server-i âlem “sallallahü aleyhi ve sellem” de, bu re’yi kabûl buyurup salıverdiler. Sonra, âyet-i kerîme gelerek, birinci re’yin doğru olduğu bildirildi.

Eshâb-ı kirâmın “radıyallahü teâlâ anhüm ecma’în” büyüklüğünü ve mezheblerin ne olduğunu anlamak için ictihâdı iyi bilmek lâzımdır.

Mâl ve mülke olma magrûr,
deme var mı ben gibi.
Bir muhâlif yel eser,
savurur harman gibi.